محمد بن علی بن شهرآشوب -2
صلاحالدین صفدی عالم اهل سنت در کتاب معروف خودش الوافی بالوفیات مینویسد:"محمّد بن علی بن شهرآشوب، یکی از سرشناسان شیعه است. او در هشت سالگی قرآن را حفظ کرده بود و در علم اصول شیعه به حد نهایی رسید. وی در علوم قرآنی و مشکلات حدیث و اخبار و لغت و نحو و موعظه در منبر از دیگران تقدم داشت... او در اصول شیعه به حد اعلای خود رسید به طوری که از شهرهای مختلف برای درک محضر او به بغداد هجرت می‌کردند. بسیار زیبا رو، راست گفتار، خوش مشرب، با علم گسترده و بسیار اهل خشوع و عبادت و شب زنده داری بود و همیشه با طهارت و وضو به سر میبرد."
فقیه، مفسر و محدث بزرگ ابوجعفر محمد بن علی بن شهر آشوب سَرَوی مازندرانی ملقب به رشیدالدین و عزالدین و معروف به ابن شهر آشوب، در جمادی الثانی سال 488 هجری قمری در ساری یا بغداد به دنیا آمد. پدرش شیخ علی از فقیهان و محدثان فاضل و از دانشمندان بزرگ شیعه محسوب میشد.
تحصیلات
ابن شهر آشوب از کودکی مشغول تحصیل در علوم دینی شد به طوری که در هشت سالگی حافظ کل قرآن بود.
وی پس از فراگیری قرآن و دروس مقدماتی و ادبی به تحصیل علوم و معارف دینی مثل فقه و اصول، حدیث، رجال، کلام و تفسیر پرداخت. ولی از آنجا که در آن زمان اساتید بزرگ دور از هم و در شهرهای مختلف زندگی می‌کردند او برای کسب علم و معرفت و برای استفاده از محضر دانشوران بزرگ شیعه مجبور به مسافرتهای طولانی بود.
وی بعد از اینکه از اساتید بزرگ ایران در شهرهای مازندران، مشهد، نیشابور، سبزوار، ری، کاشان، اصفهان و همدان استفاده برد در سال 547 قمری به بغداد که پایتخت بنیعبّاس و مشهورترین مرکز علوم اسلامی آن روزگار بود مهاجرت کرد. ابن شهر آشوب در این شهر به وعظ و مناظره پرداخت و نزد خلیفه عباسی منزلت یافت، اما پس از مدتی بغداد را ترک کرد و به موصل و سپس به حلب رفت.
اساتید
ابن شهر آشوب در دوران تحصیلش در ایران و عراق درس استادان بسیاری را درک کرده که از جملة آنان می‌توان به بزرگان زیر اشاره کرد:
شیخ شهرآشوب، شیخ علی، واعظ نیشابوری معروف به صاحب روضةالواعظین، شیخ طبرسی صاحب تفسیر مجمع البیان، ابومنصور طبرسی نویسنده کتاب الاحتجاج، قاضی سید ناصحالدین آمُدی صاحب غررالحِکم، ابوالفتوح رازی، عبدالجلیل رازی قزوینی، سید ضیاءالدین فضلاللَّه راوندی کاشانی، قطبالدین راوندی، ابوالحسن بیهقی معروف به ابن فندق.
همچنین این شهر آشوب در محضر گروهی از علمای اهل سنت نیز تحصیل کرده است که مشهورترین آنها عبارتند از: ابوعبداللَّه محمد نطنزی مؤلف کتاب الخصایصالعلویه، جاراللَّه زمخشری و دیگران.
آثار و تألیفات
اما تألیفات این عالم نامی نیز بسیار است. چنانچه تبحر ابن شهر آشوب در علوم قرآنی و حدیث و رجال از آثار بازمانده وی به خوبی آشکار است. گرچه ابن شهرآشوب کتابی شناخته شده در فقه و اصول نداشته، لیکن در این دو رشته نیز دارای اطلاع وسیعی بوده است. همچنین ایشان در شعر نیز تبحر داشته است و اشعاری از وی در فضایل ائمه ـ علیهمالسلام ـ به طور پراکنده در کتاب مناقب ایشان آمده است.
برخی تألیفات ایشان را در زیر میآوریم:
مناقب آل ابیطالب: ابن شهر آشوب در مقدمه انگیزه تألیف کتابش را بیان کرده است. طبق آنچه در مقدمه کتاب آمده، این کتاب با ذکر مناقب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ آغاز شده، سپس به ذکر ائمه اطهار ـ علیهمالسلام ـ پرداخته و با یاد امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ پایان می‌پذیرد.
معالم العلماء: این اثر یکی از کتابهای اصیل فهرست و رجال شیعه در قرنهای 5 تا 8 به شمار می‌رود.
متشابه القرآن و مختلفه: ابن شهر آشوب در این کتاب آیات متشابه را به ترتیب موضوعی مورد بررسی فقهی، ادبیاتی، عقایدی و علوم قرآنی قرار داده است.
دیگر کتابهای ارزنده ایشان عبارتند از: مثالب النواصب، المخزون و المکنون فی عیون الفنون، الطرایق فی الحدود و الحقایق، مایدة الفایدة، المثال فی الامثال، الحاوی، الاوصاف، المنهاج.
شاگردان
شاگردان این فقیه و مفسر و محدث بزرگ نیز همگی از علمای بزرگ شیعه شدند. از جمله آن بزرگواران عبارتند از:
علامه سید محمد بن زهره حلبی، ابن ادریس حلی، ابن بطریق حلی، ابن ابی طی حلبی، شیخ جمالالدین ابوالحسن علی بن شعره حلّی جامعانی، شیخ تاجالدین حسن بن علی دربی، شیخ یحیی بن محمّد سوراوی، یحیی بن ابی طی حلبی، سید کمالالدین حیدر حسینی و دیگر بزرگان.
در کلام بزرگان
علامه میر مصطفی حسینی تفرشی:"رشیدالدین محمد شهرآشوب، پیشوای طایفه شیعه و فقیه آنان، شاعری بلیغ و نویسنده بود."
شیخ ابوعلی حایری:"ابن شهرآشوب شیخالطایفه است و پایه فضل او گفتگو ندارد."
شیخ حرّ عاملی:"ابن شهرآشوب عارف به رجال و اخبار و احادیث، شاعر و ادیب و جامع همه خوبیها بود."
علامه میرزا حسین نوری:"فخر شیعه، تاج شریعت، افضل الاوایل و دریای متلاطم ژرفی که ساحل ندارد، احیاء کننده آثار مناقب و فضایل، رشیدالملة و الدینشمس الاسلام والمسلمین ابن شهرآشوب فقیه، محدث، مفسر، محقق و..."
ملا علی قراجهداغی علیاری:"ابن شهرآشوب مازندرانی، پیشوای طایفه شیعه... و نویسنده بود."
شمس الدین داودی از شاگردان سیوطی، در کتاب طبقات المفسرین مینویسد:"ابن شهرآشوب در علوم مختلف به نهایت درجه تخصص رسیده بود. او امام و مرجع زمان خود و یگانه روزگار بود. بیشتر تخصص او در علم قرآن و حدیث است. او در نظر شیعیان از جهت اعتبار و منزلت مانند خطیب بغدادی است برای اهل تسنن."
صلاحالدین صفدی عالم اهل سنت در کتاب معروف خودش الوافی بالوفیات مینویسد:"محمّد بن علی بن شهرآشوب، یکی از سرشناسان شیعه است. او در هشت سالگی قرآن را حفظ کرده بود و در علم اصول شیعه به حد نهایی رسید. وی در علوم قرآنی و مشکلات حدیث و اخبار و لغت و نحو و موعظه در منبر از دیگران تقدم داشت... او در اصول شیعه به حد اعلای خود رسید به طوری که از شهرهای مختلف برای درک محضر او به بغداد هجرت می‌کردند. بسیار زیبا رو، راست گفتار، خوش مشرب، با علم گسترده و بسیار اهل خشوع و عبادت و شب زنده داری بود و همیشه با طهارت و وضو به سر میبرد."
وفات
سرانجام فقیه، مفسر و محدث بزرگ ابن شهرآشوب در بیست و دوم شعبان سال 588 هجری قمری در صد سالگی در شهر حلب از دنیا رفت. و بدن مطهرش در جبل الجوشن در نزدیکی مشهد الحسین(ع) به خاک سپرده شد.
منابع تحقیق
روضات الجنات، محمد باقر خوانساری، ترجمه ساعدی، اسلامیه، تهران
معالم العلماء، ابن شهر آشوب، حیدریه، نجف
مفاخر اسلام، علی دوانی، امیرکبیر، تهران
دایرةالمعارف بزرگ اسلامی
نویسنده: سیدمحمد ناظمزادهقمی
سایت ابنا
