آیت الله ملاعبدالله فاضل تونی

آیت الله ملاعبدالله فاضل تونی

ملا عبدالله تونی معروف به فاضل تونی، از علماء، فقهاء و زاهدان و پارسایان قرن یازدهم هجری قمری در منطقه بشرویه از توابع تون یا فردوس، واقع در خراسان جنوبی دیده به جهان گشود. تاریخ دقیق ولادت فاضل تونی به خوبی مشخص نیست.

مقام علمی

آیت الله ملاعبدالله فاضل تونی ابتدا همراه برادرش ملا احمد تونی که او نیز از عالمان بزرگ و زاهدان زمان خود بود در مدرسه ملا عبداللَّه تستری در اصفهان به تحصیل اشتغال ورزید و از محضر بزرگانی همچون آیت الله محمد بن حیدر طباطبایی معروف به میرزا رفیعا کسب فیض نمود.

فاضل تونی در طول اقامت خویش در اصفهان با تدریس در مدرسه ملا عبداللَّه همواره مشتاقان فقه، اصول، کلام و حدیث را از محضر خود سیراب می‏کرد، از جمله شاگردان برجسته‏ او می‏توان به علامه خاتون‏آبادی اشاره کرد.

درباره تالیفات مرحوم فاضل تونی باید متذکر شد که ایشان آثار زیادی داشته‏اند ولی به عللی فقط دو کتاب ایشان یعنی کتاب وافیه و رساله در نماز جمعه، از ایشان به جای مانده است و چاپ شده، و شاید به همین خاطر است که این فقیه بزرگوار و زاهد کمتر مورد توجه و شناخته شده است. که در اینجا به برخی از کتب ایشان اشاره خواهیم داشت: الوافیه‏، شرح الارشاد در فقه، رساله‏ای در اصول فقه،. رساله‏ای در نماز جمعه،. حاشیه بر معالم الاصول، تعلیقاتی بر مدارک الاحکام، حاشیه‏ای بر ارشاد علامه، فهرست بر تهذیب الاحکام شیخ طوسی و کتب دیگر.

فاضل تونی از نگاه دیگران

شیخ حر عاملی در کتاب امل الامل درباره مرحوم تونی می‏نویسد: "عالم، فاضل، ماهر، فقیه، صالح، زاهد، عابد معاصرٌ له کتاب شرح الارشاد فی الفقه و رسالة فی الاصول و رسالة فی الجمعة و غیرذلک."

میرزا عبداللَّه افندی، درباره ایشان می‏گوید:"این بزرگوار طبق آنچه که ما شنیده‏ایم از پرهیزگارترین مردم زمانش بود و متقی‏ترین آنها؛ بلکه تالی تلو مولی احمد اردبیلی وی ابتدا مدتی در اصفهان در مدرسه‏ای مشهور به مدرسه ملاّ عبداللَّه تستری بود؛ سپس به مشهدالرضا سفر کرد و مدتی در آنجا سکنی گزید، سپس به عراق رفت تا ائمه مدفون در آنجارا زیارت کند. در بین راه به درخواست عالم جلیل القدر مولا خلیل قزوینی ایامی را در قزوین متوطن گردید."

میرزا محمد تنکابنی آورده است:"آخوند ملاّ عبداللَّه اخباری مسلک بوده و در اواخر زمان شیخ بهایی و میرداماد می‏زیسته و از تألیفات او وافیة الاصول است."

محمد حسن خان صنیع الدولة می‏نویسد:"وی عالمی فاضل و فقیهی صالح و زاهدی عابد بود کتاب‏ وارث علاّمه را شرح نموده و رساله‏ای در اصول و رساله‏ای دیگر در جمعه ساخته و با شیخ حرّ عاملی معاصر بوده است.."

مرحوم مدرس تبریزی نیز می‏گوید:"ملاّ عبداللَّه بن محمد تونی بشروی معروف به فاضل تونی فقیه عالم جلیل فاضل صالح عابد زاهد اتقی و اورع اهل زمان خود و تالی‏تلو مقدس اردبیلی بود."

تیزبینی فاضل

مرحوم فاضل تونی بعد از مدتی که در اصفهان ساکن بود برآن شد که مدرسه علمیه‏‏ای تاسیس کرده و طلاب و فضلاء را در آنجا گرد آورد، اما متاسفانه مردم اقبالی به کسب علم و فقه و حدیث نکردند، لذا تصمیم گرفت که برنامه‏ای بچیند تا مردم به اهمیت و ارزش علم و دانش آگاه شوند.

روزی شاه عباس که از سلاطین صفویه بود و به ترویج دین حضرت ختمی مرتبت(صلی الله علیه و آله و سلم) اهتمام می‏ورزید به دیدن فاضل تونی در اصفهان آمد و مشاهده کرد که مدرسه‏ مرحوم تونی خالی از جماعت طلاّب است. سلطان مدرسه را نظاره کرد و از ملاّ عبداللَّه سؤال کرد که چرا مدرسه شما خالیست!؟ ملاّ عبداللَّه در جواب گفت که جواب این سؤال را بعد از زمانی به شما عرضه خواهم داشت.

بعد از مدتی آخوند ملا عبداللَّه فاضل تونی به بازدید شاه عباس صفوی رفت، پس از گفت و گوهایی و تعارفات، پادشاه صفوی به ملاّ عبداللَّه گفت که چیزی از من خواهش کن! آخوند گفت: من مطلبی ندارم. سلطان در این باب اصرار کرد! آخوند گفت اکنون که شما اصرار دارید، مرا یک حاجت است و آن این است که که من سوار شوم و شما در پیش روی من پیاده در میدان شاه حرکت کنید! سلطان گفت که: سبب این کار چیست؟ فاضل تونی در جواب گفت: جواب آن را بعد از مدتی خواهید فهمید.. از آن جایی که سلاطین صفویه در احترام علمای اعلام همیشه کوشا بودند، این کار را قبول کرد و آخوند ملاّ عبداللَّه سوار شد و شاه عباس در پیش روی او پیاده آمد و قدری راه رفتند و همه اهل شهر دیدند. سپس مرحوم فاضل تونی خداحافظی کرد و به مدرسه بازگشت.

بعد از چند وقتی سلطان صفوی بار دیگر به دیدن آخوند ملاّ عبداللَّه تونی آمد و مشاهده کرد مدرسه آخوند مملو از جماعت طلاّب و علاقه‏مندان به کسب علم است. پس از آخوند تونی سوال کرد که قبلاً مدرسه شما از طلاب خالی بود، اکنون مدرسه مملو از طلبه گردیده!؟ مرحوم تونی گفت: علت این امر مربوط می‏شود به آن روز که از شما خواهش کردم که شما پیاده و من سواره بین مردم برویم.

مردم در ابتدا فضیلت علم و عالم را نمی‏دانستند و در مدرسه علمیه من کسی جمع نمی‏شد و در آن زمان که من سوار بر اسب شدم و شما پیاده در جلو راه رفتید مردم دانستند که بحسب دنیا علم آن قدر و مقدار را داراست که پادشاه صفوی پیاده در پیش روی عالم راه می‏رود، و به خاطر عزت دنیا و طلب جاه و جلال مال دنیا هم که شده، در مدرسه جمع شده و مشغول تحصیل می‏باشند. البته وقتی بعضی از مراتب علم را طی نمایند، نیت ایشان خالص خواهد شد و نیت قربتی که مقصود اصلی در علم و جمیع عبادات است حاصل خواهد گردید. همانطور که در روایات آمده است:"علم را بیاموزید گرچه برای غیر خدا باشد، زیرا علم شما را به طرف خدا می‏کشاند."

وفات

سرانجام مرحوم آیت الله فاضل تونی این عالم عامل در شانزدهم ربیع الاول سال 1071 هجری قمری در راه سفر به عتبات عالیات بر اثر بیماری در کرمانشاه از دنیا رفت و در همانجا به خاک سپرده شد.

منابع

ترجمه روضات الجنات، محمدباقر ساعدی، تهران، کتاب‏فروشی اسلامیه.

قصص العلماء، محمد تنکابنی، تهران، کتابفروشی علمیه.

ریحانةالادب، محمدعلی مدرس، تهران، چاپخانه شفق.

ریاض العلماء، عبدالله افندی، مشهد، آستان قدس

نویسنده: سید محمد ناظم زاده قمی